سیوان گاملیل
لەم كاتەدا كە قسە ئەكەین، جەنگی نێوان ڕووسیا و ئۆكرانیا بەردەوامە بەبێ وەستان. لەكاتێكدا ڕۆژئاوا سزای توندی خستۆتە سەر ڕووسیا، بەڵام ئەمە سەرۆكی ڕوسیا ڤلادیمێر پۆتینی ڕانەگرت لە بەردەوامبوون لە هێرشكردنە سەر ئۆكرانیا. هەروەكو لەڕاپۆرتی ڕێكخراوی هیومن ڕایتس وۆچ هاتووە، “ڕووسەكان بە گوللە هاوەن ناوچەكە بۆمباران ئەكەن. خەڵكی بەهەموو لایەكدا ڕادەكەن لەترسی بۆمبارانكردن.”
لەڕاستیدا، خاچی سووری نێودەوڵەتی باس لەوە دەكات كە ئەو ناوچەیەی كە بڕیار وابوو ببێتە ڕێڕەوی مرۆیی تاكو یارمەتیدەربێت بۆ دەرچوونی هاوڵاتیان مینڕێژ كرابوو و سەربازێكی ئۆكرانیا ئیدیعای ئەوەی كرد كە ئەو پاسانەی بڕیاربوو هاوڵاتیانی سڤیل بگوازنەوە لەلایەن ڕووسیەكانەوە بومباران كرا.
هاوڵاتیەكی ئۆكرانی بە میدیای ئیسرائیلی ڕاگەیاند، “ئەمە جەنگ نیە. ئەمە كۆشتنی بەئەنقەسی گەلی ئۆكرانیایە. ماریۆپۆڵ بۆماوەی هەفتەیەك لەژێر ئابلووقەیەكی تەواوەتیدابوو. ڕووناكی نیە، گەرمی نیە، تۆڕی مۆبایل و ئینتەرنێت نیە. هیچ دەرچەیەك نیە. ڕێڕەوی مرۆیی تەنها درۆیەكە و ڕووسیەكان ڕێگە بەهیچ یارمەتیەكی مرۆیی نادەن بێتە ناوەوە. خواردن و دەرمان كەمە.” لەم ڕۆژانەدا، شاباد 140 منداڵی ئۆكرانی جوولەكە كە تەمەنیانلەنێوان 2 و 12 دا بوو لە وڵاتە ڕزگار كرد كە جەنگ دایڕزاندووە. پرسیارەكە ئەمەیە، ئایە ئەمە چۆن كاردەكاتە سەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟
سیروان ڕێناس كە لێكۆڵەرێكی كوردی سەربەخۆیە لە چاوپێكەوتنێكی تایبەتیدا ڕایكەیاند: لە پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكاندا، هەر گۆڕانكاریەك لە باڵانسی هێزدا تاڕادەیەك كاریگەری لەسەر سیستمی سیاسی ئێستادا ئەبێت. سیستمی ئێستا كە لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە ڕابەرایەتی دەكرێت ڕووبەڕووی ئاستەنگی بوەوە بەهۆی هەڵسانی ئەو وڵاتە بەهێزانەی كە تازە دەردەكەون، بەتایبەتی چین. ئەو كارە گوماناویەی ویلایەتە یەككگرتوەكان لە عێراق و ئەفغانستان و سووریا ئەوە دەردەخات كە ویلایەتە یەكگرتووەكان تەنها زلهێز نیە هۆكاری كێشە هەرێمیەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دیاری دەكات.”
ڕێناس ئاماژەی بەوە كرد كە وڵاتانی هاوشێوەی ئێران و توركیا بوونەتە هێزی ئیقلیمی گەورە: “ئەوان وەكو وڵاتی نەتەوەیی سەیری خۆیان ناكەن بەڵكو وەكو كیانێكی مێژویی كە میراتگری شارستانین. ئەوان خۆیان بە جێگرەوەی سیستمی ئیقلیمی دادەنێن. هەروەها لەگەڵ دەركەوتنی شەپۆلی نوێی ناسیونالیزم لەم دەیانەی دواییدا، ئەو نەتەوانەی كە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێ وڵاتن وەكو كورد بەڕەنگاری سەروەری وڵاتە داگیركەرەكان بوونە لەڕێگەی داواكردنی مافەكانیان لە دیاریكردنی مافی چارەی خۆنووسینی نیشتیمانی.”
ڕێناس لەوە دڵنیانەبوو كە ڕووسیا لەم قۆناغەدا دەست بەسەر ئۆكرانیادا ئەگرێت: “بەرگری توندی ئۆكرانیا لەگەڵ پاڵپشتیكردنی یەكگرتوو و بەهێزی وڵاتە دیموكراسیە ڕۆژئاواییەكان سوپرایزبوو بۆ ڕووسیا. لەگەڵ ئەوەشدا، ڕووسیا لەماوەیەكی درێژخایەندا كەسێك ئەتوانێت دوو سیناریۆ بێنێتە بەرچاوی: یەكەم، ڕووسیا ئۆكرانیا داگیر دەكات و تێووی ئابووری داگیركاریەكەی ئەدات. لەم حاڵەتەدا، ویلایەتە یەكگرتووەكان لەلایەن ئێران و توركیا بەهێزێكی شكستخواردوو لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دادەنرێت. ئەم هێزە ئیقلیمیانە دەستێوەردانی زیاتر ئەنجام ئەدەن لە سیاسەتەكانیاندا و بەڕەنگاری سیستمی ئیقلیمی ئێستا دەبنەوە. ئەمەش ناوچە ئۆتۆنۆمیەكانی كوردستانی ڕۆژئاڤا (AANES- سووریا) و باشوور (هەرێمی كوردستانی عێراق) لاواز دەكات كە پشت بە پاڵپشتی ویلایەتە یەكگرتووەكان ئەبەستن لە ئارامیاندا.”
ئەو پێی وایە كە: “ویلایەتە یەكگرتووەكان لەڕووی مێژوییەوە زۆر پاڵپشتی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نیشتیمانی كوردی (عێراق و سووریا) بووە بەبەراورد لەگەڵ ڕووسیا. لە خراپترین سیناریۆدا، ئێران و توركیا هەردوو ناوچەی ئۆتۆنۆمی كوردی تێكدەدەن بۆیە پێویستە لەسەر ویلایەتە یەكگرتووەكان زیاتر تەركیز بخاتە سەر هەڕەشە زۆرەكانی چین و ڕووسیا وەك لەوەی تەركیز بخاتە سەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. چارەنووسی ئۆكرانیا لەژێر هێرشی ڕووسیا بەهۆی گرنگی جوگرافیای سیاسی بۆ هەریەكە لە ویلایەتە یەكگرتووەكان و ڕووسیا لێكچوونێكی باشە بۆ كوردستان. ئەگەری ئەوە هەیە كورد دوور یان نزیك ڕووبەڕووی ئەو جۆرە چارەنووسە ببێتەوە. ئەمەش واتای ئەوەیە كە پێویستە كورد گەمەیەكی سیاسی ورد بكەن بۆ ئەوەی لەنێوان هێزە ئیقلیمی داگیركاری و سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكاندا نەهاڕێن.”
بەگوێرەی قسەكانی، “شایەنی باسە ئەو پەیوەندیە سێلایەنەی نێوان توركیا و ڕووسیا و ناتۆ ئاڵۆزە بەهۆیە ئەوەی، لەلایەكەوە توركیا ئەندامێكی ناتۆیە و لەلایەكی دیكەوە، توركیا لەسایەی ئەردۆگان سیاسەتێكی دەرەكی پەیڕەو دەكات كە هەندێك جار لەگەڵ پابەندیەكانیدا بەرانبەر ناتۆ ناگونجێت. لەململانێكەدا تاكو ئێستا، توركیا دەریای ڕەشی بەڕووی كەشتیە جەنگیەكانی ڕووسیادا داخستووە، بەڵام پەیوەندی نێوان ڕووسیا و توركیا لەژێر سێبەری ناتۆدا پرسیارێكە بە كراوەیی دەمێنێتەوە، بەتایبەتی بەڕەچاوكردنی ئەو ڕاستیەی كە توركیا پێویستی بە هاوكاری ڕووسیا دەبێت لە سووریا. ئەمەش واتای ئەوەیە كە لێرەدا مەترسی و دەرفەت هەیە بۆ كورد كە ئەكەوێتە سەر پەیوەندی نێوان ڕووسیا و توركیا.”
هەروەها وتی “لە سیناریۆی دووەمدا، ئەگەر ڕووسیا شكستی هێنا لە داگیركردنی ئۆكرانیا و سەرەڕای ئەوەی سزاكانی هێزە ڕۆژئاواییەكان دژ بە ڕووسیا بەڕادەیەكی زۆر زیان بە ئابووری ئەگەیەنێت، ئەگەری هەیە ڕووسیا بەرژەوەندیەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەشێوەیەكی بەهێزتر بكاتە ئامانج،” “دووبارە، سیاسەتی ئیقلیمی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناسەقامكیرتر دەبێتەوە. بەكورتی، پێویستە مرۆڤ لەهەردوو سیناریۆدا چاوەڕوانی ناسەقامگیری زیاتر بكات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.”
ڕێناس لەكۆتاییدا وتی: “سەبارەت بە ئیسرائیل، هاوشێوەی كرد، هەر پاشەكشەیەك لە هێزی ویلایەتە یەكگرتووەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كارێكی بێزاركەرە. لەگەڵ ئەوەشدا، ئیسرائیل وەكو هێزێكی ئیقلیمی بەهێز ئەوەس نیشانداوە كە توانای بەڕێوەبردنی ئەم جۆرە گۆڕانكاریانە بدات بەسەركەوتویی. نموونەیەك بۆ ئەو جۆرە بەڕێوەبردنە سەركەوتووە لە سیاسەتی دەرەوەی ئیسرائیل لەئێستادا دەردەكەوێت چونكە ئیسرائیل لە هێرشەكەی ڕووسیادا بۆسەر ئۆكرانیا پرۆسەیەكی هاوسەنگی وردی پەیڕەو كردووە.”
